#संविधान दिवस - आपले संविधान आपला स्वाभिमान.

''जगामध्ये भारताची ओळख ही विविधतेत एकता असणारा देश अशी आहे. विविध भाषा, धर्म, पंथ, वंश, संस्कृती, परंपरा अशा विविधतेने नटलेला असूनसुद्धा आज भारत देश एकात्म आणि अखंड राहिलेला आहे याचे सारे श्रेय भारतीय संविधानाला जाते ''

जगामध्ये भारताची ओळख ही विविधतेत एकता असणारा देश अशी आहे. विविध भाषा, धर्म, पंथ, वंश, संस्कृती, परंपरा अशा विविधतेने नटलेला असूनसुद्धा आज भारत देश एकात्म आणि अखंड राहिलेला आहे याचे सारे श्रेय भारतीय संविधानाला जाते.

संविधान दिवसाचे महत्व -

          भारतीय घटना समितीने २६ नोव्हेंबर १९४९ मध्ये भारतीय संविधानाला मान्यता दिली आणि त्याचा स्वीकार केला म्हणून हा दिवस  सर्व भारतीयांसाठी महत्वाचा आहे. २९ ऑगस्ट १९४७ ला डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या अध्यक्षतेखाली सात सदस्यीय घटना समितीची स्थापणा करण्यात आली होती.  बाबासाहेबांच्या अफाट विद्वतेतुन आणि अथक परिश्रमातुन २ वर्षे ११ महिने व  १७ दिवसांच्या कालावधीत भारतीय संविधान लिहून पूर्ण झाले. संविधान बनवितानाच  बाबासाहेबांनी प्रत्येक  बाबीची  अत्यंत बारकाईने  चिकित्सा करुन  भारतीय परस्थितीला  अनुरूप तरतुदी केल्या आहेत

सर्वोत्कृष्ट संविधान -

       भारतीय संविधान हे जगातील आदर्श संविधान मानले  जाते कारण त्याची निर्मिती स्वातंत्र्य, समता, बंधुता आणि न्याय या  मूलभूत तत्वांवर झालेली आहे. भारतीय संविधान हे जगातील सर्वात मोठे संविधान आहे ज्यामध्ये ३९५ कलमे आणि ८ परिशिष्टे समाविष्ट आहेत . जवळपास ८०००० शब्दांचा उपयोग  यामध्ये केला गेला. सर्वात महत्वाचा भाग म्हणजे भारतीय राज्यघटनेत घटना  दुरूस्तीचा आधिकारही दिला आहे ज्यामुळे संविधानाला लवचिकता प्रदान झाली आहे. भारतीय संविधानाने संसदीय लोकशाही चा स्वीकार करून सर्वसामान्य जनतेला निर्णयाचा सर्वाधिकार बहाल केला आहे. संविधानामध्ये व्यकतीपेक्षा राष्ट्राला जास्त महत्व दिले आहे म्हणूनच उद्देशिकची सुरुवात आम्ही भारताचे नगरिक अशी केलि आहे. संविधानाने आपल्याला व्यक्त होण्याचे स्वातंत्र्य, धार्मिक स्वातंत्र्य प्रदान केले आहे तसेच मतदानाचा  शोषणविरुद्ध आवाज  उठविण्याचा, शिक्षणाचा अधिकारही  दिला आहे त्याचा आदर राखुन योग्य प्रकारे वापर करणे ही आपली जबाबदारी आहे. संविधानाने प्रत्येक व्यक्तीस मुलभुत आधिकार आणि मुलभुत कर्तव्ये प्रदान केलेली आहेत आधिकारांविषयी जागरूक असलेले नागरीक आपण अनेक बघतो पण कर्तव्याची जाण असलेले आणि त्याचे पालन करणाऱ्या  नागरीकांची संख्या  खूपच कमी आहे.  संविधानद्वारे घोषित स्वातंत्र्य, समता, बंधुता, न्याय, धर्मनिरपेक्षता, लोकशाही,  या मूल्यांची समाजात स्थापना करण्यासाठी जाणीवपूर्वक प्रयत्न  करणे हे प्रत्येक भारतीयाचे कर्तव्य आहे.

#नॅशनल वॉर मेमोरियल - शौर्याचं अणि निष्ठेचं प्रतीक.

          "युद्धात वापरलेली शस्त्रसामुग्री व इतर सामान येथे जतन करण्यात आले आहे. कारगिल युद्धात वापरले गेलेले  'MIG 23 BN' हे लढाऊ विमान, १९७१ च्या भारत पाकिस्तान आणि भारत पोर्तुगीज युद्धात वापरलेले लढाऊ जहाज   ' INS (indian naval ship) त्रिशूलची ' प्रतिकृती आणि  वेगवेगळ्या युद्धात वापरलेली दहा अजस्त्र रणगाडे ज्यामध्ये एका पाकिस्तानी रणगाडयाचाही समावेश आहे, हे या वॉर मेमोरियलचे खास आकर्षण आहे."

  वॉर मेमोरियलची माहिती अणि इतिहास -

                    मागच्या आठवड्यात (१७/११/२०१८) पुणे येथील नॅशनल वॉर मेमोरियल( southern command museum) ला मी आणि माझ्या मित्राने भेट दिली. नावावरूनच आपण या संग्रहालयाचा उद्देश समजू शकतो, देशाच्या संरक्षणासाठी धारातीर्थी पडलेल्या वीरजवनांच्या स्मरणार्थ हे संग्रहालय उभारण्यात आले. निसर्गाच्या  सनिध्यात  उभ्या असलेल्या या प्रशस्त वास्तूची  स्थापणा १९९८ मध्ये करण्यात आली. हे साऊथ एशियातील एकमेव असे वॉर मेमोरियल आहे जे पूर्णपणे लोकांनी उभा केलेल्या निधीतून तयार झाले.

         दक्षिण भारताच्या समृध्द इतिहासाचा वारसा  या  संग्रहालयाने जपला आहे. छत्रपती शिवाजी महाराज, पृथ्वीराज चौहान आणि टिपू सुलतान यांच्या साम्राज्याची आणि कर्तृत्वाची माहिती भित्तिचित्रांच्या, प्रतिमांच्या आणि लहानलहान लेखांच्या माध्यमातून दिली आहे.  छत्रपती शिवाजी महाराजांचे युद्धकौशल्य आणि युद्धतंत्र भारतीय सैन्याने वेळोवेळी आत्मसात केले आहे. भारतीय सैन्याच्या शौर्याची मुळं ही  इतिहासात किती खोलवर रुजलेली आहेत हे यावरून दिसून येते

वॉर मेेमोरियलचे आकर्षण -

         युद्धात वापरलेली शस्त्रसामुग्री व इतर समान येथे जतन करण्यात आले आहे. कारगिल युद्धात वापरले गेलेले  'MIG 23 BN' हे लढाऊ विमान, १९७१ च्या भारत पाकिस्तान आणि भारत पोर्तुगीज युद्धात वापरलेले लढाऊ जहाज   ' INS (indian naval ship) त्रिशूलची ' प्रतिकृती आणि  वेगवेगळ्या युद्धात वापरलेली दहा अजस्त्र रणगाडे ज्यामध्ये एका पाकिस्तानी रणगाडयाचाही समावेश आहे, हे या वॉर मेमोरियलचे खास आकर्षण आहे. त्याचबरोबर सैन्याला सामर्थ्यवान बनविणाऱ्या क्षेपणास्त्रांच्या (पृथ्वी, अग्नी, नाग इ.) प्रतिकृती येथे ठेवण्यात आल्या आहेत हे सर्व पाहताना प्रत्यक्ष युद्धभूमीवर पोहचल्याचा भास होतो.

    भारतीय सैन्याच्या दक्षिणी कमांडचा इतिहास, दक्षिणी कंमांडची स्थापना, त्यांनी आतापर्यंत गाजवलेलं शौर्य, आता पर्यंत झालेल्या सर्व कंमांडरची माहिती, सैनिकांना मिळालेली शौर्य पदके याची रोचक माहिती संग्रहालयात मांडण्यात आली आहे. त्याचबरोबर भारतीय सैन्य दलांच्या विविध सैनिकी गणवेशातील प्रतिकृती उभ्या केल्या आहेत ज्या हुबेहूब खऱ्या सैनिकांसारख्याचं दिसतात.

          सैनिकी प्रशिक्षण अनुभवण्याची एक संधीही हे संग्रहालय पेंट बॉल शूटिंगच्या माध्यमातून उपलब्ध करून देतं, झाडाझुडपांच्या मध्ये तयार केलेल्या शूटिंग रेंजमध्ये  बंदुकीने पेंट बॉलच्या गोळ्यांनी निशाणा लावण्याच्या खेळाची अनुभूती येथे घेता येते.

विशेष परेड -

          या वॉर मेमोरिअलचे अजून एक वैशिष्ट्य म्हणजे दर शनिवारी संध्याकाळी ६.०० वाजता होणारी सैनिकांची परेड. युद्धामध्ये शहिद झालेल्या सैनिकांप्रती आदर व्यक्त करण्यासाठी या विशेष 'पुष्पांजली अपर्ण  समारंभाचे'  (wreath laying ceremony) आयोजन केले जाते, यामध्ये लष्करी बँड पथकाच्या तालावर सैनिकांचे शिस्तबद्ध संचलन होते आणि कमांडरच्या हस्ते शहिदांच्या स्मारकाला पुष्पांजली अर्पण केली जाते आणि त्यानंतर सन्मानपूर्वक सैन्य दलांचे ध्वज उतरविले जातात. शनिवार असल्यामुळे आम्हालाही हे संचलन पाहता आले, अंगावर शहारे आणणारं असं लष्करी संचलन  मी पहिल्यांदाच प्रत्यक्षात पाहिलं.

        प्रत्येकाने आवर्जुन पाहावं असं हे संग्रहालय आहे.  सैनिकांचा आणि त्यांच्या कुटुंबीयांचा सन्मान करणे हे प्रत्येक भारतीयाचे कर्तव्य आहे आणि हे कर्तव्य आपल्या कृतीतुन पूर्ण करणे हीच शहीदांसाठीची खरी श्रध्दांजली होय.

#शिवराज्याभिषेक - एका नव्या युगाची सुरुवात

" शिवाजी महाराजांचे राजेपद हे कोणी 'किताब म्हणून दिलेले नव्हते ते त्यांनी स्वतः निर्माण केले होते. महाराजांचे राजेपद हे केवळ स्वयंभू आणि स्वतंत्र नव्हते तर ते सार्वभौमही होते. याचा अर्थ महाराजांचे राज्य या पृथ्वीतलावर कोणाच्याही अधिपत्याखाली राहणारे नव्हते, कोणत्याही साम्राज्याचा त्यांच्यावर अधिकार चालणार नव्हता. शिवाजी महाराजांनी ६ जून १६७४ ला राज्याभिषेक करून घेऊन मराठ्यांच्या स्वतंत्र आणि सार्वभौम राज्याचा जयघोष केला. "

         गुलामगिरीच्या अंधाराने ग्रासलेल्या भूमीला स्वतंत्र्याच्या प्रकाशाने उजळून टाकणारी घटना म्हणजे 'शिवराज्याभिषेक'. महाराष्ट्राच्याच नव्हे तर भारताच्या इतिहासातील ही एक अनन्यसाधारण घटना होय, शिवराज्याभिषेक दिन म्हणजे स्वराज्याला स्वातंत्र्य व सार्वभौमत्व देणारा दिवस.

             त्याकाळात म्हणजे सतराव्या शतकात महाराष्ट्रात अनेक छोटे मोठे राजे होते जसे राजे शिर्के, राजे मोरे, राजे निंबाळकर इ. पण हे सर्व सार्वभौम राजे नव्हते ते मोगलांच्या, निजामशाहीच्या, किंवा आदिलशाहीच्या अधिपत्याखाली राहणारे राजे होते, त्यांचे राजेपद किताबापूरते मर्यादित होते त्यांना निर्णय घेण्याचा कोणताही अधिकार नव्हता पण शिवाजी महाराजांचे राजेपद हे कोणी 'किताब म्हणून दिलेले नव्हते ते त्यांनी स्वतः निर्माण केले होते महाराजांचे राजेपद केवळ स्वयंभू आणि स्वतंत्र नव्हते तर ते सार्वभौमही होते. याचा अर्थ महाराजांचे राज्य या पृथ्वीतलावर कोणाच्याही अधिपत्याखाली राहणारे नव्हते, कोणत्याही साम्राज्याचा त्यांच्यावर अधिकार चालणार नव्हता. शिवाजी महाराजांनी ६ जून १६७४ ला राज्याभिषेक करून घेऊन मराठ्यांच्या स्वतंत्र आणि सार्वभौम राज्याचा जयघोष केला. स्वराज्याला धार्मिक आणि राजनीतिक मान्यतेची गरज होती. 

           महाराजांची राज्याभिषेकाची कल्पना ही अतिशय व्यापक व प्रभावी होती. राज्याभिषेकावेळीच महाराजांनी अष्टप्रधान पद्धती स्वीकारली, राज्यकारभाराची निरनिराळी कामे त्यांनी या मंत्र्यांकडे सोपवली होती हे सर्व मंत्री आपल्या कामाबद्दल वैयक्तीकरित्या छत्रपतींना जबाबदार असत महाराजांनी ही मंत्रीपदे वंशपरंपरागत न ठेवता कर्तबगारिवर निश्चित केली होती. स्वतंत्र राज्याची 'राज्याभिषेक शक' ही नवीन कालगणना सुरू करून शालीवहन शक ही कालगणना मोडीत काढली नवीन शक सुरू करून नव्या युगाची सुरवात महाराजांनी केली. राज्याभिषेक शक हिंदवी स्वराज्याच्या सार्वभौमत्वाची एक महत्त्वाची निशाणी ठरली. आर्थिक व्यवहारासाठी शिवराई आणि होन अशी मोडी लिपीतील नाणी चलनात आणली परकीय चलनाच्या वापरास स्वराज्यात बंदी केली. मराठी भाषेवर होणारे फारसी, अरबी या परकीय भाषांचे आक्रमण थांबविण्यासाठी 'राज्य व्यवहार कोषाची' निर्मिती केली (हा कोष म्हणजे राज्यव्यवहारासाठी वापरल्या जाणाऱ्या परकीय शब्दांना पर्यायी स्वभाषेतील शब्दांचा संग्रह होय) 'लेखन प्रशस्ती ग्रंथ' निर्माण करून मराठी लेखन परंपरा सुरू केली.

                मोगल, आदिलशाह, पोर्तुगीज, सिद्दी, इंग्रज यांच्या सोबत संघर्ष करून शिवाजी महाराजांनी स्वतंत्र स्वराज्याची निर्मिती केली पण हे सर्वजण शिवाजी महाराजांना शाहजी महाराजांचे बंडखोर पुत्र मानत होते त्यांना स्वतंत्र राजा मानत नव्हते राज्याभिषेकामुळे महाराजांच्या स्वतंत्र राज्याला मान्यता प्राप्त झाली. राज्याभिषेकावेळी काही धर्मपंडितांनी आणि सरदारांनी महाराजांच्या क्षत्रियत्वावर प्रश्न उपस्थित करून त्यास विरोध केला पण हा विरोध मोडीत काढून महाराजांनी स्वराज्याला धार्मिक व राजनीतिक मान्यता प्राप्त करून घेतली. त्याकाळात पुरोहितांचे दोन परस्पर विरोधी गट होते एक वैदिक सांप्रदाय आणि दुसरा तांत्रिक (शाक्त) सांप्रदाय. महाराजांचा दुसरा राज्याभिषेक तांत्रिक पध्दतीने निश्चलपुरी गोसाव्याने २४ सप्टेंबर १६७४ ला केला.

                  राज्याभिषेक हे महाराजांचे साध्य नव्हते तर साधन होते या साधनाच्या आधारे त्यांना स्वराज्याचे स्वातंत्र्य आणि कल्याण साधायचे होते. महाराजांच्या स्वातंत्र्याच्या संकल्पना अतिशय उज्वल आणि उदात्त होत्या, सर्वसमावेशक आणि मानवहितैषी होत्या. महाराजांनी राज्याभिषेकाद्वारे स्वराज्यावर स्वतंत्र्याचे आणि सर्वभौमत्वाचे जे संस्कार केले होते त्यामुळेच औरंगजेबासारख्या बलाढ्य शत्रुलाही २६ वर्षे संघर्ष करुनही स्वराज्य काबीज करता आले नाही. शेवटी या संघर्षातच त्याचा अंत झाला. हाच संस्कार पुढे संविधानाच्या माध्यमातून सर्व भारतीयांवर केला गेला ज्यामुळे आजही आपल्या राष्ट्राचे स्वातंत्र्य आणि सार्वभौमत्व अबाधित आहे आणि ते तसेच राहण्यासाठी आपण सर्वांनी सजग व सतर्क असणे गरजेचे आहे. शिवराज्याभिषेक हा फक्त एक धार्मिक विधी नसून देशहिताला प्राधान्य देण्याची प्रेरणा देणारा एक वैचारिक वारसा आहे हे प्रत्येकाने समजून घेतले पाहिजे.

#तोरणा ट्रेक - भन्नाट पावसाळी दुर्गभ्रमंती

#तोरणा ट्रेक(८/९/२०१८ ) रोहन आणि सागर यांच्यासोबत.  

  किल्ल्याची माहिती -

                                     शहाजी महाराज आणि जिजाऊ माँसाहेब यांच्या संकल्पनेतील स्वराज्याचं ध्येयं आणि राज्यकारभाराचा, नैतिकतेचा, स्वाभिमानाचा वारसा सोबत घेऊन शिवाजी महाराज कर्नाटकातून पुण्याला आले. स्वराज्याच्या संकल्प पुर्तीच्या दिशेने महाराजांनी सुरवातीच्या काळात उचललेलं एक महत्त्वाचं पाऊल म्हणजे ' तोरणागड ' जिंकणं. त्यामुळेच इतिहासात या किल्ल्याचे विशेष महत्त्व आहे, गडावरती मोठ्या प्रमाणावर असलेल्या तोरणा प्रजातीच्या झाडीमुळे गडाला हे नाव मिळाले, अतिदुर्गम आणि अतिविशाल असा हा गड आहे त्याचा प्रचंड विस्तार पाहूनच महाराजांनी त्याला प्रचंडगड असे नाव दिले होते. स्वराज्याच्या सुरवातीच्या राजधानीची (राजगड) ढाल होता हा किल्ला, स्वराज्यातील या किल्ल्याचे महत्व ओळखूनच पुरंदरच्या तहात महाराजांनी हा किल्ला मोगलांना न देता स्वतःकडेच ठेवला होता.

पावसाळी दुर्गभ्रमंतीचा अनुभव - 

                                      पुणे जिल्ह्यातील सर्वात उंचीवर असलेला हा किल्ला. वल्हे  हे तोरणा किल्ल्याच्या पायथ्याशी असलेलं गांव  तेथे गाड्या  पार्क करुण आम्ही ट्रेकला सुरुवात केली,  त्याबरोबरच पावसालाही सुरवात झाली, खुप जोराचा पाऊस  पडत होता फक्त पाच  दहा मीटर  पर्यतचं डोळ्याला दिसत होतं,  सगळा परिसर ढगांनी व्यापून टाकला होता.  जसं जसं आम्ही वरती जात  होतो तसं तसं चेहऱ्यावर बसणाऱ्या पावसाच्या तडाख्यानमुळे अणि निसरड्या झालेल्या वाटांमुळे  चढाई अजूनच अवघड वाटत होती. उभ्या चढाईचा शेवटचा टप्पा पर करुन आम्ही किल्ल्यावर पोहचलो. पावसाळा असल्यामुळे या किल्ल्यावर चढाई करणं थोडंस अवघड होतं पण पावसामुळेच आधी न पाहिलेलं किल्ल्याचं मनमोहक रूप पाहता आलं, गडाचा माथा हा ढगांसोबत पाठशिवणीचा खेळ खेळताना दिसत होता, गडावरील जमिनीने हिरव्यागार रंगाची शाल पांघरली होती आणि त्यावर अधून मधून पिवळ्या रंगाच्या फुलांचं नक्षीकाम केल्यासारख भासत होतं, या हिरव्यागार झाडाझुडपांनी गडावर जाणाऱ्या पायवाटेलाही व्यापून टाकलं होतं, ढगांचा चेहऱ्याला होणार स्पर्श हा खूपच सुखावनारा होता माथ्यावर पोहचल्यानंतर ढगांच्या दुनियेत पोहचल्या सारखं वाटत होतं खूपच अविस्मरणीय आणि सुंदर असा अनुभव होता. तोरणा ट्रेकच्या दरम्यान जेव्हा आम्ही वरती किल्ल्यावर पोहचलो तेव्हा तिथे दोघेजण धूम्रपान करताना दिसली उच्चशिक्षित होती आयटी क्षेत्रात काम करत होती माझा मित्र रोहन ने त्याला या वास्तूचं महत्व पटवून दिले तेव्हा त्यांनी आपली चूक मान्य केली आणि इथून पुढे असा न वागण्याचं आश्वासन दिलं. गडावरील एका  मंदिरात एक गावकरी कुटुंब खण्याचे पदार्थ बनवून विकत होते, गरमा गरम झुनका भाकरीवर ताव मारून  आम्ही परतीच्या प्रवासाला सुरुवात केली. 

शिवरायांप्रतीचे कर्तव्य -                                   

जेव्हा आपण स्वराज्यातील गडकोटांचे भौगोलिक स्थान, त्यांची संरचना(बांधकाम शैली, वाटा, तटबंदी संरक्षणात्मक उपाय योजना इ.) , त्यांची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी समजून घेण्याचा प्रयत्न करू तेव्हाच छत्रपती शिवाजी महाराज त्यांचे विचार आणि कार्य अनुभवता येतील. या गडकोटांची काळजी घेणे त्यांचे संवर्धन करणे ही आपल्या सगळ्यांचीच जबाबदारी आहे. स्वराज्यातील गडकोट शौर्य, बलिदान, स्वाभिमान आणि नैतिकता या मूल्यांची जोपासना करण्याची प्रेरणा देतात, या मूल्यांची जोपासना करून राष्ट्रहितासाठी योगदान देणे हेच खरे शिवकार्य होय.

#वन्यजीव आणि माणूस

     "या परिस्थितीस माणसाच्या अनियंत्रित होत चाललेल्या गरजा आणि स्वार्थी अपेक्षा कारणीभूत ठरत आहेत. त्या पूर्ण करण्यासाठी माणसाकडून नैसर्गिक साधन संपत्तीचा अतिवापर केला जात आहे, नैसर्गिक अधिवासावर अतिक्रमण केलं जात आहे ज्यामुळे वन्यप्राण्यांचे नैसर्गिक अधिवासाचे क्षेत्र झपाट्याने कमी होत चालले आहे त्यामुळेच वन्यप्राण्यांचे मानवी वस्त्यांवरील हल्ल्यांचे प्रमाण वाढले आहे "

         पृथ्वीवरील सर्वात बुद्धिमान प्राणी म्हणजे माणूस, बुद्धीच्या वापरामुळेच तो अन्य प्राण्यांपेक्षा वेगळा ठरतो, माणसाने आज जी काही प्रगती साधली आहे ती त्याच्याच जोरावर पण आता हीच प्रगती माणूस आणि निसर्ग यांच्या नात्यातला अडसर ठरत आहे याचे अलिकडचेच उदाहरण म्हणजे यवतमाळ जिल्ह्यातील टिपेश्वर अभयारण्यातील टी-१ (अवनी) वाघीणीची हत्या. (ज्या तेरा लोकांच्या हत्येसाठी या वाघिणीला जबाबदार ठरवलं होतं त्याचे कोणतेही पुरावे  उपलब्ध नव्हते अधिक माहितीसाठी क्लिक करा) या हत्येमुळे माणूस आणि वन्यजीव यांच्या संबंधातील वितुष्टता किती विकोपाला पोहचली आहे हे साऱ्या जगाने अनुभवले.
             या परिस्थितीस माणसाच्या अनियंत्रित होत चाललेल्या गरजा आणि स्वार्थी अपेक्षा कारणीभूत ठरत आहेत. त्या पूर्ण करण्यासाठी माणसाकडून नैसर्गिक साधन संपत्तीचा अतिवापर केला जात आहे, नैसर्गिक अधिवासावर अतिक्रमण केलं जात आहे ज्यामुळे वन्यप्राण्यांचे नैसर्गिक अधिवासाचे क्षेत्र झपाट्याने कमी होत चालले आहे त्यामुळेच वन्यप्राण्यांचे मानवी वस्त्यांवरील हल्ल्यांचे प्रमाण वाढले आहे. मोठ्या प्रमाणात सुरू असलेल्या वृक्षतोडीमुळे अन्नसाखळीवर विपरीत परिणाम होतो आहे अन्नसाखळीतील एक एक स्तर (म्हणजेच कीटकांच्या, वनस्पतींच्या, पशु पक्ष्यांच्या अनेक प्रजाती) नामशेष होत आहेत ज्यामुळे पर्यावरणाचे संतुलन ढासळत चालले आहे. दरवर्षी १,३०,००० किलोमीटर वर्ग या दराने जंगलांचे प्रमाण कमी होत आहे ज्यामुळे अन्नासाठी गवत आणि वनस्पतींवर अवलंबून असलेल्या  वन्यजीवांची संख्या कमी होत आहे, या वन्यजीवांची संख्या कमी झाल्यामुळे अन्नासाठी यांच्यावर अवलंबून असणाऱ्या मांसभक्षक वन्यजीवांची भटकंती वाढली आहे, ही भटकंतीच त्यांना मानवी वस्तीपर्यंत घेऊन येत आहे.
       माणूस आणि वन्यजीव यांच्यातला हा संघर्ष जर कमी करायचा असेल तर जी काही जंगलं बाकी आहेत त्यांचं संरक्षण करणं गरजेचं आहेे कारण पृथ्वीवर जेवढं जंगलाचं प्रमाण होतं त्याच्या फक्त ५०% आता  शिल्लक राहिलं आहे. यासाठी प्रत्येक देशाने कायदे बनवून त्याची अंमलबजावणी सुरू केलीआहे पण त्याचा म्हणावा तसा परिणाम होताना दिसत नाही  कारण त्यामध्ये प्रत्येक व्यक्तीचा सहभाग नाही. जोपर्यंत माणूस स्वतःच्या स्वार्थासाठी नैसर्गिक साधन संपत्तीची लूट, जंगलतोड, वन्यप्राण्यांच्या अवयवांची तस्करी थांबवत नाही तोपर्यंत या परिस्थितीत बदल होणार नाही. माणसाचं अस्तित्व निसर्गावरती अवलंबून आहे पण निसर्गाच्या  अस्तित्वासाठी निसर्गातल्या प्रत्येक घटकाचे अस्तित्व गरजेचं आहे हे माणसाने समजून घेतले पाहिजे आणि निसर्गाचं अस्तित्व जर टिकवून ठेवायचं असेल तर त्यासाठी मोठ्या प्रमाणात झाडे लावली पाहिजेत आणि ती जागवली पाहिजेत. जेव्हा जेव्हा आपण जंगल आणि वन्यप्राणी संबंधित भागात जाऊ त्यावेळेस तेथील नियमांचे पालन केले पाहिजे, इथून पुढे  सर्व मानवजातीची पावले  पर्यावरण संवर्धनाच्या दिशेनं पडणं ही काळाची गरज आहे.

#तुम्ही ट्रेकिंग का करता?

     

       "माझ्यासाठी ट्रेकिंगचा अर्थ फक्त डोंगर चढणं आणि उतरणं, दुर्गम पायवाट निवडून जीव धोक्यात घालणं, जंगलातून फेरफटका मारणं  हा नसून जगण्याचा आनंद द्विगुणीत करणारी, मातीशी असलेलं नातं आणखीन घट्ट करणारी, निसर्गाप्रति असणाऱ्या जबाबदारीचे भान ठेवून निसर्गसोबत एकरूप होण्याची धाडसी कृती म्हणजे ट्रेकिंग "

   प्रत्येक ट्रेकरला ला नेहमी विचारला जाणार प्रश्न म्हणजे तुम्ही ट्रेकिंग का करता, मलाही हा प्रश्न घरच्यांनी, नातेवाईकांनी, मित्रांनी आणि विद्यार्थ्यांनी बऱ्याच वेळा विचारला माझ्या परीने मी त्या त्या वेळेस त्यांना उत्तर देण्याचा प्रयत्न ही केला पण जेव्हा जेव्हा ट्रेकच्या संदर्भातील विषय यांच्यासमोर येतो तेव्हा तेव्हा त्यांच्या चेहऱ्यावरील प्रश्नार्थक भाव अजूनही तसाच असल्याचे जाणवते, जेव्हा मी ट्रेकला सुरुवात केली होती तेव्हा मलाही या प्रश्नाचं उत्तर नीटसं माहिती नव्हतं  पण जसं जसं ट्रेक करत गेलो तसं तसं या प्रश्नाचं उत्तर ही उमजत गेलं. बघूया आता तरी या सगळ्यांना ट्रेकिंगचं महत्व पटतंय का?
         ऊंच डोंगरं, खोल दऱ्या आणि घनदाट जंगल यांचा आमच्या भागात (सोलापूर) असलेल्या आभावामुळे त्यांच्या बद्दल लहानपणापासूनच आकर्षण निर्माण झालं होतं. त्यामुळे हे सर्व जवळून पाहण्यासाठी, अनुभवण्यासाठी मन ट्रेकिंगकडे वळले.
    शहरातून, गावातून जे निसर्गाचे दर्शन आपल्याला घडते त्यापेक्षा अधिक समृद्ध आणि संपन्न निसर्गाचे दर्शन ट्रेकिंगमुळे घडते.
      अवघड चढण, तीव्र उताराची  दुर्गम पायवाट, ऊन, वारा, पाऊस या सर्वांवर मात करून जेव्हा आपण ट्रेक पूर्ण करतो तेव्हा जो आत्मविश्वास निर्माण होतो त्याच्या जोरावर जीवनात येणाऱ्या प्रत्येक संकटाशी सामना करण्याचं धैर्य माझ्या अंगी तयार होतं.
    स्वतः पेक्षा आधी दुसऱ्यांचा विचार करण्याची, कर्तव्यांपेक्षा जबाबदारिला जास्त महत्त्व देण्याची, आपल्या गरजा नियंत्रित  ठेवून  आहे त्या परिस्थितिशी जुळवून घेण्याची क्षमता ट्रेकमुळे  निर्माण होते.(त्यामुळेच नामांकित कंपन्या टीम स्पिरीट वाढवण्यासाठी ट्रेकचं आयोजन करतात)
       छत्रपतींच्या स्वराज्याचा इतिहास फक्त पुस्तकं वाचून, गावामध्ये शहरामध्ये त्यांचा जयजयकार करून समजणार नाही, तो जर समजून घ्यायचा असेल तर गडकोटांच्या पायवाटा तुडविल्या पाहिजे, बुरुजांची तटबंदीची आणि महादरवाज्यांची मजबुती अनुभवली पाहिजे, कर्तृत्ववाचा,शौर्याचा, बलिदानाचा आणि त्यागाचा  जो वारसा आहे तो समजून घेतला पाहिजे. त्यासाठी ट्रेकिंग करणं गरजेचं आहे.
      ट्रेकिंगला गेल्यानंतर त्या भागातील भाषा, खाद्यसंस्कृती, तिथली जीवनपध्दती यांसोबत ओळख होते आणि सतत आशा वैविध्यपुर्ण जीवनपध्दतींच्या संपर्कात राहिल्यामुळे माझी विचारसरणी प्रगल्भ होऊन  उत्तम व्यक्तिमत्त्व घडण्यास मदत होते.
        ट्रेकिंगमुळे मला माझ्या शारीरिक आणि मानसिक क्षमता समजतात, माझ्यातील चांगल्या आणि वाईट गोष्टी समजतात  ज्यामुळे स्वतःमध्ये काय बदल करणे आवश्यक आहे हे लक्षात येते.
      शहरी जीवनशैली मुळे, कामाच्या ताणामुळे जी नकारात्मक विचारांची मरगळ मनावर जमा होते ती झटकून टाकण्यासाठी ट्रेकचा खूप उपयोग होतो. ट्रेकिंगमुळे मन आणि शरीर दोन्ही ताजेतवाने होते ज्यामुळे माझ्या कार्यक्षमतेत वाढ होते.
       निसर्गाला जवळून पाहिल्यामुळे अनुभवल्यामुळे त्याच्या बद्दलचा आदर  मनामध्ये आणखीन वाढलाय आणि आजूबाजूला असलेल्या जैवविविधतेची काळजी घेण्याची मानसिकता माझ्यामध्ये ट्रेकमुळे तयार झालीय.
        ट्रेकिंगमुळे मला माझं अस्तित्व शोधण्यास मदत होते आणि कोणतीही गोष्ट अशक्य नाही हे जे आपण फक्त ऐकत आणि बोलत असतो ते प्रत्यक्ष अनुभवण्याची संधी मिळते.
          माझ्यासाठी ट्रेकिंगचा अर्थ फक्त डोंगर चढणं आणि उतरणं, दुर्गम पायवाट निवडून जीव धोक्यात घालणं, जंगलातून फेरफटका मारणं  हा नसून जगण्याचा आनंद द्विगुणीत करणारी, मातीशी असलेलं नातं आणखीन घट्ट करणारी, निसर्गाप्रति असणाऱ्या जबाबदारीचे भान ठेवून निसर्गसोबत एकरूप होण्याची धाडसी कृती म्हणजे ट्रेकिंग. उंच ठिकाणी जाऊन आजूबाजूचा परिसर पाहणे हा मानवी स्वभावच आहे म्हणुन तर लहान मुलं जेव्हा रांगायला शिकतं तेव्हा ते पायऱ्यांकडे जास्त आकर्षित होताना दिसतं. ट्रेकिंग हा एक प्रवास आहे माणूस आणि माणुसकी यांच्यामधला म्हणूनच जोपर्यंत हा प्रवास सुरू राहील तोपर्यंत माझ्यातली माणुसकी वृद्धिंगत होत राहील.
(तुम्हीही जर ट्रेकर असाल तर ट्रेकिंग का करता हे comment मध्ये नक्की कळवा आणि ही पोस्ट वाचून जर ट्रेकिंग करण्याची इच्छा तुमच्या मध्ये निर्माण झाली असेल तर ते ही नक्की कळवा)

#स्वराज्याची राजधानी - किल्ले रायगड.

#जगणं समृद्ध करणारा अनुभव.
(Raigad night Trek & camping 28/10/2017 to 29/10/2017)
         
         

       "राजदरबार आणि बाकीचे ठिकाण बघितल्यानंतर आम्ही महाराजांच्या समाधी कडे गेलो रायगडाने सर्वात आनंदाचा आणि सर्वात दुखाचा असे दोन्ही क्षण अनुभवले महाराजांचा राज्यभिषेक सोहळा आणि महाराजांचा मृत्यु. महाराजांच्या समाधीला आभिवादन करुन आम्ही थोड्यावेळ तेथे बसलो त्या पवित्र वास्तुजवळ बसुन मन परत महाराजांच्या विचरांमध्ये हरवुन गेले "

             रायगडाची ऊंची २८५१ फुट आहे. रायगड तसा easy grade  मधला Trek आहे पण night मधे थोडा challenging वाटतो. मी रोहन, अजय, आणि सिध्देश्वर पुण्यातुन रायगडाकडे निघालो, night biking चा Thrill ही आम्ही त्यादिवशी अनुभवला रात्री ११.०० वाजता आम्ही रायगडाच्या पायथ्याशी म्हणजे पाचाड गावात पोहचलो.  थोड्यावेळ थांबुन लगेच पाचाड खिंडीतुन चढाईला सुरुवात केली. गडावर जाण्यासाठी जवळपास १४७५ पायऱ्या  आणि अधुनमधुन लागणारी निमुळत्या  पायवाटेवरुन जावे लागते. Torch जर बंद केली तर शेजारी असुनही आम्ही एकमेकांना दिसत नव्हतो ऐवढा अंधार पसरलेला होता आणि उशिरा चढाईला सुरुवात केल्यामुळे आमच्या पुढे आणि मागेही लांब पर्यत कोणीही नव्हते. रस्त्यात आम्हाला साप, खेकडा, आठ ते दहा इंच लांबीच्या आळ्या, आणि अंधारात काजव्यासारखी चमकणारी आळी असे वेगवेगळ्या प्रकारचे सरपटणारे जीव दिसत होते. तासाभरानी आम्ही महादरवाज्याजवळ पोहोचलो. या दरवाज्याची रचना  अशी आह की तो एकदम जवळ आल्याशिवाय दिसत नाही, लांबून तिथे दरवाजा आहे अशी कल्पनाच आपण करु शकत नाही. जेव्हा जेव्हा आम्ही अराम करण्यासाठी थांबत होतो तेव्हा तेव्हा सर्व torch बंद करुन आभाळभर पसरलेलं चांदणं बघत होतो. ती शांतता, तो चंद्राचा अंधुक अंधुक प्रकाश आणि  त्यामध्ये दिसणारे गडाचे, डोंगर दऱ्याचे आणि घनदाट जंगलाचे  दृष्य हे खरंच खुप अदभूत होतं.
             रात्री 2 वाजता आम्ही गडावर पोहोचलो. Tent साठी सुरक्षित जागा बघितली, बाजारपेठेच्या भिंतीचा आडोसा घेऊन  tent टाकायला सुरुवात केली त्याचवेळेस आमच्या आवाजाने आणि torch च्या प्रकाशाने गडावर असलेली सात आठ जनावरं (गाय, बैल, म्हशी) भेदरली आणि ओरडत आमच्या दिशेनं येऊ लागली तेव्हा आम्ही सर्वजण घाबरलो, सर्व torch बंद केल्या , आवाज बंद केला आणि शांत ऊभे राहीलो तसं जनावरांचं ओरडणं बंद झालं आणि ते परत जावु लागले. Tent टाकून झाल्यावर सर्वांनी मिळुन जेवण केलं, दमल्यामुळे सर्वजण लगेचच झोपले. सकाळी 6.00 च्या आसपास गडावर असलेल्या लोकांच्या आवाजाने आम्ही सगळे उठलो आणखीन एक तास तरी झोपावं असा सगळ्यांचा विचार चालू होता पण गडावरील सुरक्षा रक्षकाने tent काढण्याची सुचना केली त्यामुळे लगेच tent काढावा लागला. सर्व सामान आवरुन आम्ही वाघ दरवाज्या जवळ असलेल्या तळ्याकडे fresh होण्यासाठी गेलो. गडावर जवळपास 12 तलाव आहेत गडावरील पाण्याचा प्रश्न सोडविण्यासाठी आणि  गडावरील बांधकामास लागणारा दगड मिळवण्यासाठी  ही तलावं खोदण्यात आली होती. बाजारपेठेच्या समोरच म्हणजे होळाच्या माळावर महाराजांचा पुतळा आहे त्याला आभिवादन करुन आम्ही पुढे निघालो तेथुन जवळच महाराजांचा राजदरबार आहे. आता असलेल्या राजदरबाराच्या भव्य दिव्यतेवरुन तेव्हाच्या काळी असलेल्या राजदरबाराचे चित्र आपल्या डोळ्यासमोर उभे राहते. महाराजांच्या राज्याभिषेकाने पावन झालेली ती जागा बघताना मन इतिहासात हरवून जाते. रायगड बघताना महाराजांच्या दुरदृष्टीची, त्यांच्या प्रखर बुद्धीमत्तेची आणि कुशल व्यवस्थापनाची जाणीव होते. रायगडाच्या चारही बाजुने खोल दरी आहे सह्याद्रीच्या रांगांमध्ये असुनही तो त्यांच्या पासुन अलिप्त आहे. गडाच्या कड्यांवर पावसाळ्यात ही गवत उगवत नाही, सागरी दळणवळणास ही हे ठिकाण जवळ आहे आणि या गडाच्या सुरक्षिततेसाठी आजुबाजुला 9 गड आहेत म्हणूनच महाराजांनी राजधानी साठी या गडाची निवड केली.
गडावरील बांधकामाची जबाबदारी महाराजांनी हिरोजी इंदळकर यांच्या वर सोपिवली होती आणि ती त्यांनी इमाने इतबारे पार पाडली. गडावरील बांधकामास जेव्हा पैशाची कमतरता भासु लागली तेव्हा हिरोजींनी स्वतःची संपत्ती विकुन गडाचे बांधकाम पुर्ण केले यावरुन त्यांची महाराजांप्रती स्वराज्याप्रती असलेली कर्तव्य निष्ठा दिसुन येते. गडाचे दरवाजे बंद झाल्यावर गडावर जाणे किंवा गडावरुन उतरणे अशक्य आहे असे मजबूत आणि भक्कम बांधकाम हिरोजींनी केले.
      राजदरबार आणि बाकीचे ठिकाण बघितल्यानंतर आम्ही महाराजांच्या समाधी कडे गेलो रायगडाने सर्वात आनंदाचा आणि सर्वात दुखाचा असे दोन्ही क्षण अनुभवले महाराजांचा राज्यभिषेक सोहळा आणि महाराजांचा मृत्यु. महाराजांच्या समाधीला आभिवादन करुन आम्ही थोड्यावेळ तेथे बसलो त्या पवित्र वास्तुजवळ बसुन मन परत महाराजांच्या विचरांमध्ये हरवुन गेले. मनोमन महाराजांच्या कर्तृत्वाला आणि त्यांच्या विचारांना मानाचा मुजरा करुन आम्ही तेथुन निघालो.
         गडावरुन उतरताना जास्त काही  अडचण नाही आली गडावर जाणाऱ्यांची गर्दी खुप होती जवळपास दोन तासात आम्ही पायथ्याला पोहचलो. घनदाट पसरलेले जंगल, खोल दऱ्या लांबच लांब पसरलेली सह्याद्रीची रांगा असे नयनरम्य दृष्य डोळ्यात साठवून परतीच्या प्रवासाला सुरुवात केली .